زندگی نامه فردوسی شاعر نامدار و حماسه سرای ایرانی

زندگی نامه فردوسی استاد سخن شاعر نامدار و پر آوازه ایرانی کسی که من و شما ادبیات ایران را مدیون ۳۰ سال تلاش این شاعر حماسه سرای ایرانی هستیم. همانطور که خودش میگه :

بسی رنج بردم در این سال سی        عجم زنده کردم بدین پارسی

شاید ایرانیان تا حد زیادی زبان، فرهنگ و هویت ملی خود را مدیون شاهنامه فردوسی هستند. در واقع شاهنامه فردوسی شناسنامه زبان و فرهنگ ایرانی است. شاید اگر قرن ها پیش حکیم ابوالقاسم فردوسی دست به نگارش این اثر حماسی نمی زد. امروز چندان از زبان فارسی و آداب و رسوم و آیین های کهن ایرانی نمی دانستیم.

در زمانی که اعراب با زور و شمشیر می خواستند زبان خود را بر مردم ایران تحمیل کنند. فردوسی برای حفظ و حفظ زبان فارسی دست به سرودن اشعاری به زبان فارسی زد که امروزه به اثری حماسی و اساطیری تبدیل شده است. که نمی توان آن را در دنیا یافت. در این مقاله قصد داریم شاهنامه، این اثر بی نظیر را بیشتر به شما معرفی کنیم.

  زندگی نامه فردوسی

 

برطبق زندگی نامه فردوسی،فردوسی در سال 940 میلادی  و 329 قمری در طوس ایران، شهری باستانی در نزدیکی مشهد امروزی به دنیا آمد. نقل است که ایشان در روستای تابران به دنیا آمده است.گفته شده که پدرش از کشاورزان توس و دارای ثروت قابل توجهی بود. فردوسی درجوانی به دلیل ثروت پدر غنی و بی نیازبود. اما با گذشت زمان این ثروت را از دست داد و نیازمند شد.

فردوسی از دوران جوانی به تاریخ ایران باستان و داستان های باستانی علاقه مند بود. این علاقه او را به سرودن داستان های کهن ایران در قالب شعر برانگیخت. همانطور که خودش می‌گوید مدت‌ها به دنبال نسخه اصلی داستان‌های شاهنامه فردوسی بوده و پس از یافتن آن‌ها، نزدیک به 30 سال از بهترین سال‌های عمرش را صرف نوشتن شاهنامه کرده است.اطلاعات کمی در مورد زندگی اولیه او وجود دارد. گمان می‌رود فردوسی از خانواده‌ای اشرافی بود، همسری از همین طبقه اجتماعی و پسری داشت که مرگ او در 37 سالگی در شاهکار او، شاهنامه بیان شده است . گفته شده است که پیش از شاهنامه ممکن است فردوسی اشعار دیگری سروده باشد که امروز هیچ کدام از آنها در دست نیست.

بر خلاف آنچه در میان مردم شناخته شده است، فردوسی تنها به دلیل علاقه به تاریخ و داستان های ایران باستان و سال ها قبل از سلطنت سلطان محمود، سرودن شاهنامه را آغاز کرد. فردوسی اولین پیش نویس اثر زیبای خود را در سال 384 (قمری) یعنی سه سال قبل از آغاز سلطنت سلطان محمود به پایان رساند. پیش نویس دوم آن را در 25 اسفند 400 (قمری) در سن 71 سالگی به پایان رساند.

فردوسی ذوق لطیفی داشت و بسیار میهن دوست بود. او همچنین علاقه زیادی به تاریخ و اساطیر ایران باستان داشت . فردوسی از رومیان، تورانیان و اعراب به دلیل ویرانی هایی که در ایران ایجاد کرده بودند بیزار بود. برخی فردوسی را در سال 411 (قمری) و برخی تاریخ آن را سال 416 (قمری) می دانند. متأسفانه پس از مرگ فردوسی بارها مرقد وی تخریب شد

فردوسی کار حماسه شاهنامه را در زمان سامانیان آغاز کرد و مورد حمایت خاندان سلطنتی قرار گرفت. پس از حمله به ایران و سرنگونی سامانیان توسط ترکان غزنوی، فردوسی کار خود را بر روی کتاب شاهنامه  ادامه داد. پس از گذشت بیش از سی سال، چنانکه فردوسی در شاهکار خود ادعا می کند. شاهنامه به عنوان طولانی ترین شعر حماسی جهان که توسط یک شاعر ساخته شده بود، به پایان رسید. همانطور ایلیاد و ادیسه هم جزو کتاب های طولانیه حماسی جهان است. ولی توسط چندین شاعر سروده شده ولی شاهنامه فقط توسط یک شاعر نوشته شده است.

این کتاب به‌عنوان حماسه ملی جهان فارسی زبان، شاهکاری ادبی است.که از گذشته نیمه تاریخی اسطوره‌ای امپراتوری ایران، از زمان پیدایش جهان تا حمله اسلامی به ایران در سال 651، روایت می‌کند. امروزه این شاهکار در چندین کشور از جمله ایران، افغانستان، تاجیکستان، گرجستان، ارمنستان و ترکیه جشن گرفته می شود. شاهنامه از سه بخش تشکیل شده است:

1. عصر اساطیری
2. عصر پهلوانی
3. عصر تاریخی

فردوسی در سرتاسر کتاب به طور دقیق به الگوی زمانی پایبند نیست. بلکه حرکتی کلی در طول زمان به چشم می خورد. شخصیت های مختلف به وفور  در آن دیده می‌شود. داستان های متعددی گفته می شود. وجود بسیاری از جنبه ها و ویژگی های فرهنگی و اجتماعی جهان فارسی زبان و نیز زبان و هویت فارسی، در شاهنامه  غیر قابل انکار است.

این  ویژگی را می توان به داستان بزرگ پادشاهان و ملکه ها، قهرمانان و شروران، خانواده های سلطنتی و بردگان و کشاورزان و جنگجویان نسبت داد.فردوسی پس از اتمام کار خود، در مجموع 60000 سکه طلا از سلطان محمود غزنوی دریافت می کرد که برای هر دوبیتی یک عدد سکه بود.

فردوسی قصد داشت این پول را صرف کارهای ساختمانی در زادگاهش کند. اما درباری که سلطان به او اعتماد کرده بود،  از اعتماد او سو استفاده کرد و سکه های طلا را با نقره جایگزین کرد. فردوسی عصبانی و بی اعتماد، سکه های نقره را به حمام دار، فروشنده و غلام داد.

هنگامی که خبر اعمال او به دست سلطان رسید. محمود غزنوی دستور اعدام شاعر را صادر کرد .‌فردوسی به این ترتیب مخفی شد و در پیری به شهر خود بازگشت. سلطان سرانجام حقیقت را فهمید و با مجازات درباری بی شرف، طبق وعده قبلی هدیه جدیدی برای شاعر فرستاد. با این حال، متأسفانه، پس از ورود به طوس، پیک حامل پول با دسته حامل جنازه فردوسی این شاعر بزرگ ایرانی برخورد کرد که در حال تشیع جنازه ایشان بود .

مثل کار سلطان محمود مصداق بارز این مفهوم است .

نوش دارو پس از مرگ سهراب

در نهایت فردوسی شاعر بر اثر سکته قلبی درگذشته بود. و این گونه بود که یکی از ارجمندترین حماسه سرایان تاریخ، حافظ زبان و میراث فارسی،یکی از نام آورترین حماسه های ملی جهان، نفس های آخر خود را دمید. فردوسی در سال 1020 در 80 سالگی در زادگاهش طوس به خاک سپرده شد.

آرامگاه فردوسی

آرامگاه فردوسی محل دفن حکیم ابوالقاسم فردوسی حماسه سرای ایرانی در شهر طوس (منطقه خراسان رضوی) قرار دارد. ساخت آن به دنبال ارائه و تحلیل پروژه های مختلف توسط معماران و طراحان بزرگ داخلی و خارجی در سال 1934 به پایان رسید.

ساختمان یا ساختمان های قبلی در طول زمان دچار آسیب، تخریب و تغییرات متعددی شده اند.

مجموعه آرامگاه فردوسی که در داخل باغ اختصاصی آن قرار دارد، یکی از  زیباترین بناهای ایران است و طراحی آن از مقبره کوروش کبیر الهام گرفته شده است. نمای خارجی شامل عناصر تزیینی از دوران هخامنشی به ویژه ستون ها و سرستون ها است.

مساحت این مجموعه معادل 6 هکتار است و شامل باغ، ساختمان مقبره، استخر، مجسمه فردوسی ، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه و مقبره شاعران نامی معاصر مانند مهدی اخوان ثالث به همراه مجسمه اش می باشد.

نیم تنه حکیم ابوالقاسم فردوسی روبروی حوض قرار دارد. بنای مقبره که از بتون، سنگ و کاشی مکعبی شکل است به ارتفاع 18 متر بر فراز قبر زیرزمینی ساخته شده است. در هر طرف پله هایی وجود دارد. بخش‌هایی از شاهنامه و نقش برجسته‌های داستانی مانند: جنگ رستم، جنگ ایرانیان و توران، جنگ رستم و سهراب و غیره در قسمت‌ها و در دیوارهای داخلی و خارجی بنا نقش بسته است. .

در قسمت مرکزی بقعه، پلاک مرمری به ارتفاع نیم متر که نشان دهنده محل دفن فردوسی است، وجود دارد و برای تقدیم شاعر بزرگ ایرانی درباره آن توضیحاتی نوشته شده است.

در موزه‌ای که به او اختصاص داده شده، اشیایی با نام‌های مختلف نگهداری می‌شود که از جمله آنها می‌توان به آثار سنگی دوران پیش از تاریخ که در فلات طوس، سفال‌ها، سکه‌ها و قافله‌های دوره اسلامی، حامل عطرها و چراغ‌های نفتی اشاره کرد.

شاهنامه شاهکار فردوسی با عنوان «شاهنامه» که از حدود 60000 دوبیتی تشکیل شده است، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین تصنیف‌های حماسی جهان است و این حجم بی‌نظیر حاصل سی سال رنج و خستگی است. از شاعر این اثر به زبان های مختلف ترجمه شده است.

روز بیست و پنجم اردیبهشت در تقویم ایرانی، سالروز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نامیده می‌شود.

خاستگاه داستان های شاهنامه۰

اولین کتاب منثور فارسی که به عنوان اثر وابسته شناخته و عرضه شد، نثری از شاهنامه بود. از آنجایی که این اثر به سفارش و پرداخت ابو منصور طوسی تدوین شد، به شاهنامه ابومنصوری معروف شد. نسخه اصلی آن کتاب از بین رفته و تنها پانزده صفحه از مقدمه آن باقی مانده است که در برخی از نسخه های دست نویس شاهنامه موجود است.

علاوه بر این، شاهنامه دیگری به نثر وجود داشت که به نظر می رسد پیش از شاهنامه ابومنصوری تدوین شده باشد. اما از آنجایی که این اثر کاملاً از بین رفته است، نمی توان در مورد آن اظهار نظر دقیقی کرد. در قرن چهارم شاعری به نام دقیقی به سرودن داستان های کهن ایرانی در قالب شعر پرداخت.

شاهنامه فردوسی

کتاب ابوالقاسم فردوسی که حدود شصت هزار بیت شعر دارد، یکی از بزرگ ترین و برجسته ترین حماسه سرایان جهان است. او در شهر طوس به دنیا آمد. فردوسی حدود سی سال برای نوشتن آن وقت صرف کرد. محتوای شاهنامه شامل اسطوره ها، افسانه ها و تاریخ ایران از آغاز تا فتح ایران توسط اعراب است.
این کتاب ارزشمند ادبی در سه بخش اسطوره (از سلطنت کیومرث تا سلطنت فریدون)، پهلوانی (از قیام کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از سلطنت بهمن و قیام اسکندر تا فتح ایران توسط اعراب) تقسیم شده است.

فردوسی زمانی شاهنامه را نوشت که زبان فارسی در آشفتگی بود. زمانی که اعراب زبان علم و ادب در ایران را به عربی تغییر دادند. فردوسی با سرودن شاهنامه زبان فارسی را زنده کرد.
شاهنامه بزرگترین کتاب فارسی است که در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته و به اکثر زبانهای دنیا مانند انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی، سوئدی، ایتالیایی، اسپانیایی، دانمارکی و غیره ترجمه شده است. کتاب تأثیر زیادی بر ادبیات جهان داشته است و شاعران بزرگی چون گوته و ویکتور هوگو آن را ستوده اند.

انگیزه داستان های آن اساطیر، اساطیر کهن و وقایع تاریخی ایران از آغاز تا حمله اعراب در قرن هفتم است. در این اثر پنجاه پادشاه حکومت کرده اند. که سه تن از آنها زن هستند. محتوای تاریخی شاهنامه در چهار پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان اتفاق می افتد.

اولین پادشاه شاهنامه کیومرث و آخرین پادشاه یزدگرد سومی است که در حمله اعراب شکست خورد. این شاهکار ادبی توانسته با ویژگی های منحصر به فرد خود به تداوم هویت ایرانی کمک کند. از ویژگی های منحصر به فرد شاهنامه، تمامیت سیاسی و جغرافیایی آن و نیز یکپارچگی است که در تمام دوبیتی های آن به چشم می خورد. اما منظور ما از این سه ویژگی چیست؟

1. صداقت سیاسی

در سرتاسر شاهنامه هیچ دوره ای نیست که ایران حاکم نداشته باشد، به گونه ای که فردوسی حتی فرمانروایی بیگانه مانند اسکندر را از تاریخ حذف نکرده و از او به عنوان یکی از فرمانروایان ایران یاد کرده است.

۲. یکپارچگی جغرافیایی

فردوسی در داستان های شاهنامه مرزهای جغرافیایی هر عصری را به تصویر کشیده است. به گونه ای که از آغاز این کار تا زمان سلطنت فریدن، فرمانروایان ایرانی بر جهان حکومت کردند. از زمان ایرج به بعد مرزهای ایران به ایران شهر محدود شد که مرکز همه رویدادها تا پایان شاهنامه است. تصور می‌شود در دوره‌های مختلف مرزهای ایران شهر تغییر می‌کند، مثلاً در دوره‌ای ارمنستان بخشی از ایران شهر است و در دوره‌ای دیگر نیست.

۳.یکپارچگی روایت

شاید یکی از ویژگی های بارز شاهنامه فردوسی یکپارچگی روایی آن باشد، به گونه ای که مخاطب هرگز با روایتی از یک واقعه دوبار مواجه نمی شود. در واقع شاهنامه یکی از منابع تاریخی است که بر خلاف سایر منابع فارسی و عربی، روایات کاملاً منسجمی از تاریخ ایران دارد.

شاهنامه روایتی منحصر به فرد از مبارزه خیر و شر است. آنچه فردوسی در داستان های این اثر به تصویر کشیده است، عظمت ایران است که هر از چند گاهی در برابر مشکلاتی قرار می گیرد. در این میان همیشه قهرمانان شجاعی از میان مردم برمی خیزند و از تمامیت کشور خود دفاع می کنند و با تمام وجود از ارزش های مردم خود محافظت می کنند.

از قهرمانان شاهنامه نمونه هایی از انسان های کامل هستند که تمام عمر خود را صرف کمک به هم نوعان خود کرده اند. قهرمانانی چون فریدون، سیاوش، کی خسرو، رستم، گودرز و توس. از سوی دیگر شخصیت هایی مانند ضحاک در شاهنامه حضور دارند که مظهر بدی ها و اعمال شوم و فساد هستند و قصد فساد و تباهی جهان را دارند.

فردوسی در بیشتر داستان های شاهنامه به زودگذر بودن جهان اشاره می کند و خواننده را به عبرت گرفتن از سرنوشت تشویق می کند. با این حال وقتی زمان صحبت های عاشقانه فرا می رسد، فردوسی این کار را با سبک خاص خود و کاملا ساده انجام می دهد.

بخش های اصلی شاهنامه

همانطور که به موضوع اصلی شاهنامه اشاره کردیم، این شاهکار ادبی منحصر به فرد در تاریخ ایران باستان، سرآغاز تمدن ایران از زمان سلطنت ساسانیان تا شکست ایران پس از حمله اعراب است. این دوران تاریخی به سه بخش اساطیری، پهلوانی و تاریخی تقسیم می شود. در قسمت های بعدی به معرفی هر یک از این سه قسمت می پردازیم.

عصر اساطیری

این دوران از زمان کیومرث آغاز شده و تا ظهور فریدون ادامه دارد. در این عصر پادشاهانی چون کیومرث، هوشنگ، طهمورث و جمشید بر ایران حکومت می کنند. تمدن ایرانی در این دوران شکل گرفت. برخی از اختراعات مهم بشر مانند آتش، جداسازی آهن از سنگ، خیاطی و بافندگی، کشاورزی و مواردی از این قبیل در این عصر اتفاق افتاده است.

بیشتر جنگ هایی که در این دوران رخ داد، جنگ های داخلی بود. نبرد با شیاطین و شکست دادن آنها از مهمترین مسائلی بود که در این عصر مطرح شد. هرچند برخی از کارشناسان معتقدند در شاهنامه شیاطین بومی‌های کوهستانی ایران بوده‌اند که همواره با آریایی‌هایی که به این مکان کوچ کرده‌اند در جنگ بوده‌اند. در پایان دوران اساطیری ضحاک که مظهر بدی و فساد بود به قدرت می رسد و سرانجام پس از هزار سال فریدون به کمک مردم می رود و ضحاک را شکست می دهد و عصر جدیدی آغاز می شود.

دوران پهلوانی

دوران پهلوانی یا دوران حماسه با پادشاهی فریدن آغاز می شود. در این عصر ابتدا ایرج، سپس منوچهر، نوذر و گرشاسب به ترتیب به سلطنت می رسند. از جمله وقایع مهمی که در این دوران رخ داد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

شروع جنگ بین ایران و توران بود.
پادشاهان کیانی مانند کیقوباد، کیکاووس، کیخسرو و سپس به سلطنت رسیدن لهراسپ و گشتاسب.
ظهور پهلوانانی چون زال و رستم و گودرز و توس و بیژن و سهراب و امثالهم.
سیاوش پسر کیکاووس به دست افراسیاب کشته می شود و رستم می رود تا از افراسیاب انتقام بگیرد و انتقام خون سیاوش را بگیرد.
ظهور زرتشت نبی در زمان گشتاسب و کشته شدن افراسیاب به دست رستم
و سرانجام کشته شدن رستم به دست برادرش شوغاد و با خاک یکسان شدن سیستان توسط پسر افراسیاب که بهمن نام داشت.
این دوران با مرگ رستم به پایان می رسد.

دوران تاریخی

این دوران با پادشاهی بهمن آغاز می شود و پس از آن داراب و سپس دارا پسر داراب به سلطنت می رسند. در زمان دارا یا داریوش سوم، ایران مورد حمله اسکندر مقدونی قرار می گیرد و دارا کشته می شود و اسکندر خود بر تخت می نشیند.

پس از اسکندر، اشکانیان به قدرت رسیدند. این دوران تنها در چند دوبیتی به تصویر کشیده شده است و پس از آن ساسانیان به قدرت می رسند و سپس حمله اعراب رخ می دهد. پس از شکست ایران از اعراب، شاهنامه پایان می یابد

کلام آخر

شاهنامه، کتابی بی نظیر مملو از داستان ها و اسطوره های اساطیری ایران باستان است که در سراسر جهان بسیار محبوب است. این شاهکار ادبی شگفت‌انگیز، تأثیر زیادی بر ادبیات جهان گذاشته است، به‌طوری که شاعرانی چون گوته و ویکتور هوگو از نام او به خوبی یاد کردند.

شاهنامه فردوسی تا به امروز به بسیاری از زبان های دنیا ترجمه شده است. اولین نویسنده اروپایی که درباره شاهنامه و فردوسی صحبت کرد، سر ویلیام جونز بریتانیایی بود که در کتاب دستور زبان فارسی، بخش هایی از شاهنامه را ترجمه کرد .

ایرانیان همیشه به داستان های شاهنامه علاقه داشته اند و شب های طولانی زمستان و روزهای طولانی تابستان را به خواندن داستان های هیجان انگیز شاهنامه فردوسی می گذرانند. متأسفانه امروزه نسل جدید کمتر با این داستان های اساطیری کهن آشنایی دارد و به نظر می رسد زمان آن فرا رسیده است که هر کاری از دستمان بر می آید برای آشنایی نسل های جدید با این اثر هنری خارق العاده و زیبا انجام دهیم.

ممنونم که تا آخر این مقاله همراه من بودید . نظراتتون رو واسم بنویسید .